Được xem là một trong những ngành có tỷ lệ phát thải cao trong lĩnh vực nông nghiệp, ngành mía đường đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải “xanh hóa” chuỗi sản xuất. Với mức phát thải trung bình 0,55 tấn CO₂ cho mỗi tấn đường, các doanh nghiệp không còn lựa chọn nào khác ngoài tái cấu trúc mô hình hoạt động.
Ngành mía đường – “ngọt” sản phẩm, “nóng” phát thải
Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, các ngành nông nghiệp truyền thống đang phải rà soát lại toàn bộ chuỗi giá trị để cắt giảm khí nhà kính. Ngành mía đường, với sản lượng khoảng 800.000 tấn đường mỗi năm, là một trong những lĩnh vực chịu nhiều sức ép.
Theo tính toán của GGGI và các đơn vị chuyên môn, tỷ lệ phát thải trung bình hiện nay là 0,55 tấn CO₂ tương đương trên mỗi tấn đường sản xuất. Với quy mô toàn ngành, phát thải từ lĩnh vực này ước tính lên tới 440.000 tấn CO₂/năm – chủ yếu đến từ quá trình chế biến, đốt nhiên liệu hóa thạch, và đặc biệt là phế phẩm như bã mía và nước thải nếu không được xử lý đúng cách
Trong khi đó, các nhà máy đường tại Việt Nam đa số vẫn vận hành theo mô hình truyền thống: tiêu hao nhiều năng lượng, đốt than hoặc củi để vận hành lò hơi, và chỉ tận dụng một phần nhỏ phụ phẩm.
“Nếu ngành mía đường không chuyển đổi công nghệ và hướng đến tái sử dụng phế phẩm, bài toán phát thải sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn, nhất là khi các nước nhập khẩu bắt đầu truy xuất carbon của sản phẩm nông nghiệp”, một chuyên gia của GGGI nhận định trong báo cáo chính sách 2025.
Xu hướng xanh lan rộng trong ngành mía đường
Giữa áp lực phải “xanh hóa” sản xuất, Công ty CP Mía đường Lam Sơn (LASUCO) đã và đang tìm một lối đi mới dựa trên nền tảng công nghệ sinh học và nông nghiệp tuần hoàn. Từ năm 2020, LASUCO đã chuyển hướng chiến lược: thay vì chỉ sản xuất đường, công ty đang định hình lại mình như một doanh nghiệp năng lượng sinh học, với trọng tâm là khai thác triệt để giá trị của bã mía.
Tại nhà máy chính ở Thanh Hóa, LASUCO đã lắp đặt hệ thống nhiệt điện sinh khối sử dụng bã mía để phát điện. Theo báo cáo nội bộ, mỗi năm công ty thu được khoảng 250.000 tấn bã mía, tương đương với công suất đủ cung cấp điện cho toàn bộ hoạt động sản xuất và một phần điện lưới địa phương.
Không dừng lại ở phát điện, doanh nghiệp này còn đẩy mạnh sản xuất ethanol sinh học từ mật rỉ – một sản phẩm phụ trong quá trình luyện đường. Mỗi lít ethanol có thể thay thế xăng truyền thống, giảm đáng kể phát thải CO₂ nếu được sử dụng trong giao thông hoặc công nghiệp.
“Chúng tôi không còn xem bã mía là phế phẩm, mà là nguyên liệu chiến lược. Phát điện sinh khối và sản xuất ethanol là hai hướng chủ lực giúp LASUCO vừa giảm phát thải, vừa nâng cao giá trị từ cây mía”, đại diện LASUCO chia sẻ tại Diễn đàn Doanh nghiệp Nông nghiệp xanh 2025
Không chỉ xử lý bã mía, LASUCO còn thiết kế lại toàn bộ mô hình sản xuất theo hướng tuần hoàn. Tro từ lò đốt sinh khối được hoàn nguyên thành phân bón hữu cơ để trả lại đất. Nước thải sau lên men ethanol cũng được xử lý sinh học và dùng tưới cho mía.
Bên cạnh đó, LASUCO đang phối hợp với các đơn vị quốc tế để đánh giá tiềm năng phát sinh tín chỉ carbon từ chuỗi sản xuất. Nếu đạt được chứng nhận MRV (đo lường – báo cáo – thẩm định), doanh nghiệp có thể bán tín chỉ carbon trên thị trường tự nguyện, mở ra nguồn thu tài chính mới để tái đầu tư cho công nghệ sạch.
Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp mía đường khác cũng đang bước vào cuộc chuyển mình. Tại khu vực miền Trung, Công ty CP Đường Quảng Ngãi (QNS) – doanh nghiệp sở hữu thương hiệu đường Vinasoy – đã triển khai mạnh mẽ chiến lược năng lượng sinh học. QNS đầu tư hơn 2.000 tỷ đồng để mở rộng hệ thống sản xuất, trong đó có 847 tỷ đồng dành riêng cho việc nâng cấp nhà máy nhiệt điện sinh khối tại Gia Lai, tăng công suất từ 95 MW lên 135 MW.
Nguồn nguyên liệu chủ yếu là bã mía sau chế biến – một loại phụ phẩm nếu không tận dụng sẽ trở thành gánh nặng xử lý môi trường. Với công suất tăng gấp rưỡi, nhà máy không chỉ đảm bảo năng lượng sạch cho hoạt động chế biến đường mà còn hòa điện lên lưới quốc gia, góp phần giảm phát thải CO₂ một cách thực chất.
“Sinh khối từ bã mía là một giải pháp kép: vừa xử lý chất thải nông nghiệp, vừa tạo năng lượng sạch thay thế nhiên liệu hóa thạch”, đại diện kỹ thuật của QNS chia sẻ.
Tại Đăk Lăk, Công ty TNHH KCP Vietnam (thuộc Tập đoàn KCP – Ấn Độ) cũng là một điển hình trong việc tích hợp năng lượng sinh học vào ngành mía đường. Công ty hiện vận hành nhà máy đường Sơn Hòa với công suất lớn và đang tiến hành giai đoạn hai của dự án mở rộng – bao gồm nhà máy nhiệt điện biomass công suất 45 MW, tổng vốn đầu tư khoảng 60 triệu USD.
KCP không chỉ tập trung vào phát điện mà còn xây dựng mô hình tuần hoàn khép kín, nơi bã mía không còn là phế phẩm mà trở thành nguyên liệu chính cho hệ thống điện sinh học. Dự án được kỳ vọng giúp doanh nghiệp giảm đáng kể lượng phát thải CO₂, đồng thời tận dụng lợi thế vùng nguyên liệu dồi dào tại miền Trung.
“Chúng tôi hướng đến mô hình nhà máy thông minh, tích hợp giữa sản xuất thực phẩm và năng lượng. Đây là tương lai bền vững cho ngành mía đường”, ông G. Ramesh – Tổng Giám đốc KCP Vietnam cho biết.
Công nghệ, vốn và chính sách
Dù tiềm năng là rõ ràng, nhưng việc mở rộng mô hình năng lượng sinh học từ mía đường vẫn đối mặt với nhiều rào cản. Trước hết là chi phí đầu tư ban đầu rất lớn: chỉ riêng hệ thống phát điện sinh khối tại LASUCO đã tiêu tốn hàng trăm tỷ đồng. Ngoài ra, chưa có chính sách hỗ trợ tín chỉ carbon trong nông nghiệp khiến doanh nghiệp khó thu hồi vốn từ các khoản đầu tư xanh.
“Rất nhiều doanh nghiệp muốn chuyển đổi, nhưng thiếu cơ chế khuyến khích cụ thể, đặc biệt là quyền sở hữu tín chỉ carbon. Nếu không giải quyết được bài toán lợi ích, ngành mía đường khó có thể tái cấu trúc theo hướng tuần hoàn”, bà Nguyễn Thị Diệu Hiền – chuyên gia năng lượng sinh học thuộc GGGI Việt Nam, cho biết trong tọa đàm tháng 6/2025
Ngoài ra, cơ chế đấu nối điện sinh khối vào lưới điện quốc gia vẫn chưa thật sự thuận lợi, trong khi thị trường tiêu thụ ethanol sinh học còn nhỏ và chưa ổn định.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, và thị trường xuất khẩu ngày càng đặt nặng yếu tố xanh – sạch, ngành mía đường Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc đua giảm phát thải.
Những mô hình như LASUCO, QNS, KCP cho thấy, tái cấu trúc chuỗi giá trị không chỉ là trách nhiệm với môi trường, mà còn là một chiến lược kinh doanh mới để tồn tại và phát triển bền vững. PGS.TS Nguyễn Đình Thọ – chuyên gia chính sách môi trường nhận định, thị trường carbon không còn là khái niệm xa lạ. Doanh nghiệp nào tiên phong đầu tư giảm phát thải từ bây giờ sẽ có cơ hội lớn về sau – cả về lợi nhuận lẫn khả năng cạnh tranh quốc tế.
“Mía đường không thể chỉ bán đường. Từ bã mía, mật rỉ, tro than, chúng tôi nhìn thấy cả một hệ sinh thái sản phẩm mới: điện, ethanol, phân bón, và thậm chí là tín chỉ carbon. Đó là tương lai”, lãnh đạo LASUCO chia sẻ.
