Chuyển đổi xanh đang trở thành xu hướng tất yếu của nền kinh tế, mở ra cơ hội phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. Thế nhưng, phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn chật vật trên hành trình này khi đối diện với hàng loạt rào cản từ vốn, công nghệ cho tới nhân lực và chính sách hỗ trợ.
Những trở ngại quá trình xanh hóa
Chuyển đổi xanh đang trở thành một xu hướng toàn cầu, gắn liền với những cam kết giảm phát thải khí nhà kính và mục tiêu phát triển bền vững. Ở Việt Nam, lộ trình này càng cấp bách khi nền kinh tế ngày càng hội nhập sâu rộng, phải đối diện với các tiêu chuẩn môi trường khắt khe từ thị trường quốc tế. Tuy nhiên, đối với khối doanh nghiệp nhỏ và vừa, hành trình chuyển đổi xanh vẫn còn đầy thách thức, thậm chí nhiều doanh nghiệp đang loay hoay không biết bắt đầu từ đâu.
Rào cản lớn nhất đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa chính là nguồn lực tài chính hạn hẹp. Chuyển đổi xanh thường đòi hỏi đầu tư ban đầu lớn từ thay thế máy móc thiết bị, nâng cấp công nghệ sản xuất, cho tới xây dựng hệ thống quản lý môi trường đạt chuẩn. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp nhỏ vốn đã khó khăn trong việc xoay vòng vốn lưu động, nên tâm lý ngần ngại là điều dễ hiểu.
Tại Thanh Hóa, Công ty TNHH Chế biến Lâm Thường Xuân cũng đang gặp tình cảnh tương tự. Đại diện công ty cho biết: “Xưởng cưa, máy sấy gỗ của chúng tôi tiêu hao rất nhiều điện và thải bụi. Muốn thay bằng hệ thống sấy hơi nước tuần hoàn thì cần vài tỷ đồng. Nếu có vốn thì ai cũng muốn đổi, nhưng doanh nghiệp nhỏ như chúng tôi chỉ đủ sức xoay xở tiền mua nguyên liệu và trả lương công nhân. Vậy nên chuyện đầu tư công nghệ xanh đành gác lại”.
Ngoài ra, việc thiếu nhân lực và năng lực quản trị. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ không có bộ phận chuyên trách về môi trường hay phát triển bền vững. Chủ doanh nghiệp thường kiêm nhiều việc, ít người hiểu rõ các quy định về phát thải hay tiêu chuẩn xanh của thị trường quốc tế. Vì vậy, họ lúng túng trong việc xây dựng chiến lược dài hạn, càng khó đáp ứng các yêu cầu khắt khe khi tham gia xuất khẩu.
Công nghệ sản xuất lạc hậu cũng là một trở ngại lớn. Máy móc cũ vừa tiêu hao nhiều năng lượng, vừa thải ra nhiều khí bụi, khiến chi phí tăng cao mà lại khó chen chân vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Muốn đổi mới thì cần vốn lớn, nhưng không đổi mới thì tụt hậu. Đây là vòng luẩn quẩn mà nhiều doanh nghiệp đang mắc kẹt.
Bên cạnh đó, không ít chủ doanh nghiệp vẫn coi chuyển đổi xanh là việc “lâu dài”, chưa phải ưu tiên trước mắt. Họ đặt nặng mục tiêu ngắn hạn như duy trì dòng tiền, giữ lợi nhuận, hơn là dành nguồn lực cho những cải tiến chưa thấy lợi ích ngay. Vì vậy, nhiều doanh nghiệp chọn đứng ngoài quan sát, để rồi nguy cơ bị loại khỏi thị trường ngày càng rõ rệt khi các rào cản xanh trở thành bắt buộc.
Một nguyên nhân khác đến từ chính sách hỗ trợ. Dù đã có nhiều chủ trương về tăng trưởng xanh, nhưng việc triển khai còn chậm, thiếu các công cụ cụ thể như tín dụng ưu đãi, quỹ bảo lãnh vay vốn, hay các chương trình đào tạo nhân lực xanh. Doanh nghiệp nhỏ và vừa vì thế chưa thực sự cảm nhận được sự đồng hành để mạnh dạn bước vào con đường mới.
Cần hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện
Để doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể chuyển đổi xanh thành công, không chỉ cần nỗ lực nội tại mà còn phải có một hệ sinh thái hỗ trợ từ bên ngoài, đặc biệt là chính sách. Cần có các gói hỗ trợ tài chính và ưu đãi thuế rõ ràng, như tín dụng xanh với lãi suất ưu đãi, miễn giảm thuế nhập khẩu công nghệ thân thiện môi trường hay quỹ bảo lãnh để giảm áp lực tài sản thế chấp. Khi rào cản tài chính được gỡ bỏ, doanh nghiệp mới có điều kiện triển khai các dự án xanh mà không lo rủi ro quá lớn.
Ông Ngô Đình Tứ, Giám đốc Công ty chế biến lâm sản Lương Sơn, chia sẻ: “Chúng tôi muốn đầu tư hệ thống xử lý bụi và tận dụng phế phẩm làm viên nén sinh học. Ý tưởng thì có, nhưng vốn vay khó tiếp cận, thủ tục nhiều tầng nấc, nên doanh nghiệp nhỏ như chúng tôi chỉ biết chờ thêm cơ chế hỗ trợ cụ thể hơn”.
Không chỉ ông Tứ mà hiện nay nhiều doanh nghiệp nhỏ đều có mong muốn cải tiến công nghệ, áp dụng mô hình sản xuất sạch hơn, nhưng khi đối diện với rào cản vốn và thủ tục thì đành chùn bước. Chính vì vậy, vai trò của chính sách và các tổ chức hỗ trợ trở nên rất quan trọng để tháo gỡ những điểm nghẽn này.
Ông Đỗ Đình Hiệu, Giám đốc VCCI Chi nhánh Thanh Hóa – Ninh Bình, cho rằng: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện gặp khó nhất là vốn và thông tin. Nếu có chính sách tín dụng xanh rõ ràng, quy trình tiếp cận đơn giản, đồng thời có kênh tư vấn để họ hiểu chuyển đổi xanh mang lại lợi ích cụ thể gì, chắc chắn họ sẽ mạnh dạn hơn”.
Hiện nay, phần lớn vốn xanh vẫn tập trung vào các tập đoàn lớn hoặc những dự án quy mô cao, trong khi doanh nghiệp nhỏ gần như không chạm tới. Sự thiếu vắng hướng dẫn cụ thể về tiêu chí dự án xanh, cơ chế giám sát vốn chưa thật minh bạch và thiếu các gói tín dụng phù hợp với quy mô nhỏ khiến nhiều doanh nghiệp còn e dè. Nếu những rào cản này được tháo gỡ, chắc chắn họ sẽ mạnh dạn tham gia hơn.
Để bắt nhịp với xu hướng, bản thân doanh nghiệp cũng cần thay đổi tư duy, coi chuyển đổi xanh không chỉ là gánh nặng chi phí mà là cơ hội tạo lợi thế cạnh tranh. Họ có thể khởi đầu từ những bước đi nhỏ nhưng khả thi như tiết kiệm điện, giảm rác thải, dùng bao bì tái chế hay cải tiến quy trình để hạn chế tiêu hao. Những cải tiến giản dị ấy không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn góp phần tạo dựng hình ảnh tích cực trong mắt khách hàng và đối tác.
Song song với đó, việc tham gia các khóa đào tạo, hội thảo hay kết nối với tổ chức tư vấn và hợp tác cùng doanh nghiệp lớn sẽ giúp doanh nghiệp nhỏ tiếp cận tri thức, công nghệ, thậm chí cả nguồn vốn. Khi tham gia vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn, họ còn có cơ hội được hỗ trợ áp dụng tiêu chuẩn xanh, từ đó dần nâng cao năng lực và khẳng định chỗ đứng trên thị trường.
Tuy nhiên, để tạo sức bật bền vững, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều chủ thể. Nhà nước, hiệp hội ngành nghề, tổ chức tài chính và doanh nghiệp phải cùng ngồi lại, phân công rõ ràng và phối hợp nhịp nhàng. Chỉ khi nguồn lực được phân bổ hợp lý, thông tin truyền đến đúng nơi và chính sách hỗ trợ thực sự đi vào cuộc sống, quá trình chuyển đổi xanh mới mang lại hiệu quả thiết thực.
