Chiếm chưa tới 6,5% diện tích cả nước, nhưng hiện nay vùng Đồng bằng sông Hồng đóng góp khoảng 18% tổng sản lượng lúa và nhiều loại cây trồng khác, góp phần bảo đảm an ninh lương thực trong nước và xuất khẩu. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và biến đổi khí hậu khiến diện tích đất nông nghiệp dần bị thu hẹp.
Do vậy, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, phương thức canh tác theo hướng tăng trưởng xanh là yêu cầu cấp thiết.
Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022 Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030 nhấn mạnh vai trò của nền nông nghiệp xanh, hiện đại, thích ứng biến đổi khí hậu, trong đó sử dụng bền vững tài nguyên đất là yếu tố cốt lõi. Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mặc dù có tiềm năng lớn nhưng nông nghiệp vùng Đồng bằng sông Hồng đang đối mặt nhiều thách thức như đất bị bỏ hoang, suy giảm chất lượng do lạm dụng hóa chất, xói mòn và bạc màu. Những vấn đề này không chỉ làm giảm năng suất mà còn đe dọa an ninh lương thực lâu dài.
Hầu hết các tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Hồng đều có sự chuyển dịch diện tích đất nông nghiệp đáng kể. Theo thống kê, trong 10 năm qua, từ năm 2015-2024, tổng diện tích đất nông nghiệp tại vùng giảm 27.760 ha. Hưng Yên, Bắc Ninh, Hà Nội là những địa phương có diện tích đất nông nghiệp giảm nhiều nhất, trong khi chất lượng đất lại được đánh giá là tốt nhất vùng. Ngoài ra, tình trạng xói mòn và bạc màu cũng diễn ra ở một số khu vực do đất canh tác lâu năm không được bổ sung chất hữu cơ đầy đủ. Một số vùng không còn được bồi đắp phù sa tự nhiên do hệ thống đê bao ngăn lũ, khiến đất dần bị thoái hóa. Khi độ phì nhiêu suy giảm, cây trồng phát triển kém, năng suất thấp kéo theo chi phí sản xuất tăng cao do nông dân phải sử dụng nhiều phân bón để bù đắp lượng dinh dưỡng bị mất.
Theo các chuyên gia, để có thể thực hiện mục tiêu này, các địa phương trong vùng cần tiếp tục rà soát, bổ sung và hoàn thiện chính sách liên quan đến quản lý và sử dụng đất nông nghiệp theo hướng khuyến khích phát triển bền vững. Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ nông dân chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo hình thức phù hợp, đồng thời khuyến khích phát triển các mô hình liên kết sản xuất giữa hộ nông dân với doanh nghiệp nhằm tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất. Ngoài ra, cần hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính cho nông dân trong quá trình sử dụng đất theo hướng tăng trưởng xanh. Điều này bao gồm việc ưu đãi thuế, hỗ trợ vay vốn với lãi suất thấp cho các dự án nông nghiệp bền vững cũng như triển khai các chương trình trợ cấp đối với nông dân áp dụng công nghệ cao, sử dụng phân bón hữu cơ, bảo vệ tài nguyên đất. Cần có chính sách khuyến khích nông dân và doanh nghiệp sử dụng các phương pháp canh tác tiên tiến như nông nghiệp tuần hoàn, canh tác hữu cơ, ứng dụng công nghệ sinh học nhằm giảm tác động tiêu cực đến môi trường.
Chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp tăng trưởng xanh đòi hỏi sự đầu tư lớn từ phía người dân và doanh nghiệp. Do đó, Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ tài chính như ưu đãi thuế, trợ cấp tín dụng xanh, tạo điều kiện cho nông dân và doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn với lãi suất thấp để đầu tư vào công nghệ, cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất xanh. Bên cạnh đó, các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, áp dụng mô hình sản xuất xanh, liên kết với nông dân để hình thành các chuỗi giá trị bền vững cũng cần được đẩy mạnh. Chính quyền địa phương có thể thiết lập các quỹ hỗ trợ nông dân thực hiện mô hình thí điểm, từ đó nhân rộng các mô hình hiệu quả trên toàn vùng.
