Khi Bitcoin ra đời vào năm 2009, công nghệ blockchain được giới thiệu như nền tảng cho một loại tiền mã hóa phi tập trung, không bị kiểm soát bởi bất kỳ ngân hàng trung ương hay chính phủ nào. Nhưng hơn một thập kỷ sau, blockchain đã vượt ra khỏi cái bóng của tiền mã hóa và đang âm thầm thay đổi cách thế giới vận hành.
Không chỉ trong lĩnh vực tài chính, công nghệ này đang tạo ra làn sóng đổi mới trong nhiều ngành nghề khác nhau: từ chuỗi cung ứng, y tế, giáo dục đến nghệ thuật, chính phủ và hành chính công.
Tài chính: Ngành đi đầu trong làn sóng Blockchain
Blockchain có lẽ đã tạo dấu ấn mạnh mẽ nhất trong lĩnh vực tài chính, nơi mà các vấn đề như chi phí trung gian cao, rủi ro gian lận, và tính minh bạch thấp đã tồn tại lâu đời. Các ứng dụng như số hóa tài sản (Real World Asset – RWA), stablecoin, hợp đồng thông minh và thanh toán xuyên biên giới đang dần thay đổi hạ tầng tài chính truyền thống.
Việc token hóa tài sản thật như bất động sản, trái phiếu, vàng, hoặc các khoản phải thu, cho phép những tài sản vốn kém thanh khoản có thể giao dịch 24/7, dễ dàng chia nhỏ và tích hợp vào các sản phẩm tài chính số. Một ví dụ điển hình là dự án Maple Finance cho phép doanh nghiệp vay vốn thông qua stablecoin, dựa trên trái phiếu đã được token hóa. Ngay cả các tổ chức lớn như Franklin Templeton cũng đã bắt đầu phát hành quỹ đầu tư trên blockchain.
Bên cạnh đó, các ứng dụng stablecoin như USDT hay USDC đang dần thâm nhập hệ thống thanh toán truyền thống, từ thanh toán thuế tại Thụy Sĩ đến chuyển tiền lao động xuất khẩu tại Việt Nam. Những mô hình này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn tăng tốc độ và tính minh bạch trong thanh toán quốc tế.
Ởcấp độ hạ tầng, hợp đồng thông minh (smart contract) đóng vai trò then chốt. Chúng cho phép tự động hóa các quy trình tài chính, từ giải ngân, thanh toán đến thanh lý tài sản thế chấp. JPMorgan, Goldman Sachs hay Deutsche Bank đều đang thử nghiệm ứng dụng hợp đồng thông minh trong phát hành trái phiếu, thanh toán nội bộ và quản lý dòng tiền.
Ngoài tài sản và giao dịch, danh tính số phi tập trung (Decentralized Identity – DID) là một mảnh ghép không thể thiếu để xây dựng tài chính số minh bạch và an toàn. DID cho phép mỗi cá nhân tự sở hữu và kiểm soát thông tin định danh, giúp giảm thiểu gian lận danh tính và đơn giản hóa quy trình xác minh trong tài chính, bảo hiểm và ngân hàng.
Blockchain len lỏi vào từng ngành nghề
Một trong những thách thức lớn của chuỗi cung ứng toàn cầu là thiếu minh bạch và truy xuất nguồn gốc. Blockchain có thể giải quyết điều này bằng cách ghi lại mọi giao dịch, di chuyển, kiểm tra chất lượng hay điều kiện bảo quản hàng hóa vào sổ cái phân tán không thể thay đổi.
Các công ty như Walmart đã ứng dụng blockchain của IBM để theo dõi nguồn gốc thực phẩm, giúp rút ngắn thời gian truy xuất từ 7 ngày xuống chỉ còn vài giây. De Beers, một trong những công ty khai thác kim cương lớn nhất thế giới, đã ứng dụng blockchain để cung cấp cho khách hàng hồ sơ xuất xứ của kim cương.
Tại Việt Nam, blockchain được thử nghiệm trong truy xuất nguồn gốc nông sản như xoài, cà phê, và thủy sản. Nhờ đó, sản phẩm Việt có thể đáp ứng yêu cầu khắt khe về minh bạch và an toàn của thị trường quốc tế, từ đó nâng cao giá trị xuất khẩu.
Hệ thống y tế hiện nay thường bị phân mảnh, hồ sơ bệnh án bị lưu trữ rải rác ở nhiều nơi và không thể đồng bộ giữa các bệnh viện, khiến việc điều trị mất thời gian và dễ xảy ra sai sót. Blockchain mang đến khả năng lưu trữ hồ sơ y tế điện tử có thể chia sẻ linh hoạt giữa bệnh viện, bác sĩ và bệnh nhân mà vẫn đảm bảo tính riêng tư.
Một khi hồ sơ được mã hóa và lưu trữ trên blockchain, bệnh nhân có thể kiểm soát quyền truy cập và chia sẻ với bác sĩ khi cần thiết. Ngoài ra, smart contract cũng có thể tự động hóa quy trình thanh toán bảo hiểm y tế hoặc phân phối thuốc, giúp giảm gian lận và tiết kiệm chi phí vận hành.
Estonia với 1,3 triệu công dân đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng công nghệ này vào hệ thống y tế quốc gia. Singapore cũng đã ứng dụng công nghệ blockchain để thuận tiện hoá việc xác minh thông tin về sức khoẻ, được áp dụng mạnh mẽ trong giai đoạn Covid-19 hoành hành. Tại Việt Nam, Đại học Y dược TP. HCM đã ký kết hợp tác với Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA) về việc ứng dụng, triển khai công nghệ Blockchain và trí tuệ nhân tạo (AI) trong đào tạo, nghiên cứu y khoa.
Trong môi trường giáo dục, việc làm giả bằng cấp hay khó khăn trong xác minh kỹ năng là vấn đề phổ biến. Blockchain giúp giải quyết bằng cách lưu trữ chứng chỉ, bằng cấp và quá trình học tập dưới dạng verifiable credentials. Sinh viên hoặc người lao động có thể chia sẻ dữ liệu này với nhà tuyển dụng chỉ bằng một đường link an toàn.
Đại học Melbourne và Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) là một trong những tổ chức đang thử nghiệm chứng chỉ dựa trên blockchain. Mô hình này đặc biệt hữu ích trong môi trường việc làm toàn cầu, nơi xác minh học vấn và kinh nghiệm cần diễn ra nhanh chóng, tin cậy. Tại Việt Nam, một số startup edtech đã bắt đầu thử nghiệm b xây dựng một nền tảng chia sẻ học liệu toàn cầu trên blockchain.
Ở lĩnh vực nghệ thuật, công nghệ Non-fungible Token (NFT) dựa trên blockchain đã mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành sáng tạo. Tác phẩm nghệ thuật, âm nhạc, thiết kế, video giờ đây có thể được số hóa, xác nhận quyền sở hữu và giao dịch trực tiếp giữa nghệ sĩ và người mua.
Với hoạt động quản lý công, Blockchain đang được chính phủ nhiều quốc gia ứng dụng, từ quản lý đất đai, dữ liệu dân cư đến bỏ phiếu điện tử và ngân sách công. Estonia – quốc gia đi đầu trong chính phủ điện tử dựa trên blockchain đã tối ưu hóa việc xác minh danh tính công dân, quản lý hồ sơ y tế và đăng ký doanh nghiệp, tăng cường khả năng quản trị và chất lượng dịch vụ một cách đáng kể. Bên cạnh đó, mô hình danh tính phi tập trung (DID) còn có thể giúp các chính phủ giảm chi phí xác minh công dân, đồng thời tạo nền tảng để tích hợp các dịch vụ y tế, bảo hiểm, giáo dục trên một ví định danh số duy nhất.
Việt Nam trước cơ hội “blockchain hóa” nền kinh tế
Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tốc độ tiếp nhận blockchain nhanh nhất khu vực, nhờ vào dân số trẻ, hạ tầng số đang phát triển và cộng đồng công nghệ năng động. Tuy nhiên, hệ thống pháp lý vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm và chưa chính thức công nhận tài sản số token hóa. Các mô hình như sandbox, thử nghiệm trong phạm vi kiểm soát sẽ đóng vai trò quan trọng để phát triển các ứng dụng blockchain trong tài chính, chuỗi cung ứng, giáo dục và chính phủ.
Một lợi thế lớn của Việt Nam là cơ sở dữ liệu dân cư số hóa (CCCD gắn chip), tạo điều kiện thuận lợi để triển khai DID và các ứng dụng định danh số cho mọi ngành nghề. Nếu biết tận dụng thời cơ, Việt Nam có thể trở thành quốc gia tiên phong trong ứng dụng blockchain ở Đông Nam Á.
Blockchain không còn chỉ là nền tảng cho tiền mã hóa. Đó là một công nghệ hạ tầng có thể tái định hình cách chúng ta tạo lập giá trị, tương tác và ra quyết định trong hầu hết mọi lĩnh vực. Tài chính chỉ là điểm khởi đầu. Từ chuỗi cung ứng, y tế, giáo dục, nghệ thuật đến hành chính công, blockchain đang mở ra khả năng mới về minh bạch, hiệu quả và dân chủ hóa quyền sở hữu.
Giống như internet đã thay đổi cách thế giới giao tiếp và làm việc trong ba thập niên qua, blockchain có thể sẽ là công nghệ thay đổi cách thế giới tin tưởng và hợp tác trong những thập niên tới. Vấn đề chỉ còn là: ai sẽ đi trước, ai sẽ bị bỏ lại phía sau.
