Việt Nam sẽ thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon nội địa từ tháng 6/2025, hướng tới vận hành chính thức vào năm 2029, hỗ trợ mục tiêu Net Zero 2050.
Hạ tầng pháp lý đã sẵn sàng cho giai đoạn thí điểm
Theo Quyết định số 232/QĐ-TTg được Chính phủ ban hành vào đầu năm 2025, thị trường carbon trong nước sẽ được triển khai thí điểm từ tháng 6/2025 đến hết năm 2028. Trong giai đoạn này, các doanh nghiệp thuộc một số ngành phát thải lớn sẽ bắt đầu giao dịch tín chỉ carbon trên sàn trong nước dưới sự điều phối của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Cơ chế vận hành của thị trường carbon nội địa sẽ dựa trên việc phân bổ hạn ngạch phát thải cho các doanh nghiệp, và cho phép họ bù trừ lượng khí nhà kính vượt quá hạn mức thông qua việc mua tín chỉ carbon. Đây được xem là bước chuẩn bị quan trọng cho giai đoạn vận hành chính thức từ năm 2029 – thời điểm Việt Nam kỳ vọng sẽ có một hệ thống thị trường carbon minh bạch, hiệu quả, và hội nhập được với các thị trường quốc tế.
Phát biểu tại Diễn đàn Net Zero Việt Nam 2025, TS. Nguyễn Tuấn Quang – Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu – nhấn mạnh năm 2025 là thời điểm “bản lề” để hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, đào tạo doanh nghiệp và thiết lập hệ thống đo lường, báo cáo, thẩm định (MRV) đủ tin cậy. Ông cho rằng nếu làm tốt trong 3 năm thí điểm, Việt Nam có thể tiến tới vận hành thị trường carbon không chỉ vì mục tiêu môi trường, mà còn như một công cụ điều tiết kinh tế carbon hiệu quả.
Doanh nghiệp đứng trước cơ hội và thách thức
Trong giai đoạn thí điểm, ba lĩnh vực được ưu tiên là điện than, xi măng và thép – những ngành chiếm tới gần một nửa lượng phát thải của cả nước. Các doanh nghiệp trong nhóm này sẽ được phân bổ hạn ngạch phát thải hàng năm, đồng thời được phép dùng tín chỉ carbon để bù đắp tối đa 30% lượng phát thải vượt quá. Hạn ngạch giai đoạn đầu có thể được cấp miễn phí, nhằm giúp doanh nghiệp thích nghi dần với cơ chế mới.
Việc vận hành thị trường carbon nên đi kèm các hỗ trợ kỹ thuật, đặc biệt là cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Rào cản lớn hiện nay không chỉ nằm ở chi phí mà còn ở năng lực nội bộ: nhiều doanh nghiệp chưa đủ nguồn lực hoặc hiểu biết để tham gia thị trường, từ việc tính toán lượng phát thải đến xác nhận tín chỉ.
Ngoài ra, giá tín chỉ carbon cũng là yếu tố được theo dõi sát. Theo VnExpress, hiện nay các tín chỉ carbon chất lượng cao từ các dự án năng lượng tái tạo, trồng rừng hay nông nghiệp tuần hoàn có thể đạt giá từ 5–20 USD mỗi tấn CO₂, thậm chí cao hơn nếu đạt tiêu chuẩn quốc tế. Điều này mở ra một cơ hội lớn cho Việt Nam xuất khẩu tín chỉ trong khuôn khổ thị trường tự nguyện, đồng thời khuyến khích các ngành đầu tư mạnh hơn vào các mô hình giảm phát thải bền vững.
Cần minh bạch hóa và nâng cao năng lực thị trường
Một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là hệ thống MRV chưa đồng bộ và chưa có sự giám sát độc lập. TS. Trần Quang Minh – một chuyên gia môi trường theo dõi thị trường carbon khu vực Đông Nam Á – từng cảnh báo rằng nếu thiếu một hệ thống MRV đáng tin cậy, thì thị trường sẽ rất dễ bị thao túng, mất niềm tin và thất bại như một số mô hình trước đó trên thế giới.
Theo số liệu từ Bộ TN&MT trước khi sáp nhập, Việt Nam đã đăng ký hơn 300 dự án phát triển tín chỉ carbon, với khoảng 150 dự án được cấp phép chính thức. Tổng cộng có hơn 40 triệu tín chỉ được giao dịch ở thị trường quốc tế. Tuy vậy, khung pháp lý cho việc công nhận tín chỉ tự nguyện (VCUs) và tích hợp chúng vào thị trường chính thức trong nước vẫn còn bỏ ngỏ. Các chuyên gia đề xuất cần có cơ chế rõ ràng để không lãng phí tiềm năng từ các dự án này, đặc biệt trong lĩnh vực lâm nghiệp và nông nghiệp carbon thấp.
Về phía quản lý, ông Tăng Thế Cường – nguyên Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu – từng nhấn mạnh tại hội thảo chuyên đề cuối tháng 6/2025 rằng thị trường carbon cần được thiết kế dựa trên “cơ chế thị trường thực sự”, tránh hình thức hoặc bao cấp trá hình. Đồng thời, việc áp dụng công nghệ số để truy xuất nguồn gốc tín chỉ, kiểm toán độc lập và chia sẻ dữ liệu công khai sẽ là nền tảng quan trọng để tạo niềm tin cho nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050
Việc xây dựng và vận hành thị trường carbon là một phần không thể tách rời trong chiến lược thực hiện cam kết Net Zero mà Việt Nam đã công bố tại COP26. Không chỉ là công cụ môi trường, đây còn là một “sàn giao dịch khí thải” giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí, đồng thời tạo ra dòng thu từ các dự án giảm phát thải đạt chuẩn quốc tế.
Tuy nhiên, muốn thị trường hoạt động hiệu quả và phát triển bền vững, Việt Nam sẽ cần giải quyết đồng bộ nhiều khâu: hoàn thiện pháp lý, chuẩn hóa MRV, nâng cao nhận thức và kỹ năng cho doanh nghiệp, và xây dựng một cơ chế giao dịch minh bạch, cạnh tranh thực sự.
Dù còn nhiều việc phải làm, nhưng với quyết tâm chính trị rõ ràng và khung pháp lý đang từng bước hoàn thiện, thị trường carbon của Việt Nam đang tiến gần hơn tới một cơ chế vận hành thực chất, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và hội nhập quốc tế sâu rộng.
